Kinh tuyến, vĩ tuyến là một phần kiến thức quan trọng trong môn học Địa Lý. Đồng thời, nó giữ vai trò quan trọng giúp xác định được vị trí của mọi địa điểm nằm trên Trái Đất một cách dễ dàng, chính xác. Vậy kinh tuyến là gì? Vĩ tuyến là gì? Cách xác định như thế nào? Tất cả những thắc mắc về phần kiến thức này sẽ được chúng tôi giải đáp trong bài viết sau.
Tóm tắt
Kinh tuyến là gì? Các khái niệm liên quan
Kinh độ là gì?
Kinh độ là giá trị tọa độ địa lý được xác định dựa theo hướng Đông - Tây, dùng phổ biến trong bản đồ học và hoa tiêu toàn cầu. Nó được ký hiệu bằng một chữ cái trong tiếng Hy Lạp Lambda (λ). Một đường kinh độ còn được biết đến là kinh tuyến và nó tạo thành một nửa đường tròn lớn.
Kinh tuyến là gì?
Kinh tuyến là một nửa đường tròn nằm trên bề mặt Trái Đất nối hai Địa cực, cắt thẳng góc với đường xích đạo với độ dài khoảng 20.000km, chỉ hướng Bắc - Nam. Mặt phẳng của kinh tuyến 0° với kinh tuyến 180° chia Trái Đất của chúng ta thành hai bán cầu là bán cầu Đông và bán cầu Tây.
Kinh tuyến 0° với kinh tuyến 180° chia Trái Đất thành hai bán cầu Đông và Tây
Kinh tuyến được chia thành nhiều loại kinh tuyến khác nhau gồm:
- Kinh tuyến từ: Đây là những kinh tuyến nối liền các từ.
- Kinh tuyến địa lý: Đây là các kinh tuyến nối liền các Địa cực gọi.
- Kinh tuyến họa đồ: Đây là các đường kinh tuyến vẽ trên bản đồ.
Kinh tuyến gốc là gì?
Kinh tuyến gốc hay còn gọi là kinh tuyến có kinh độ bằng 0°, đây là đường kinh tuyến đi qua đài quan sát thiên văn Greenwich ở Luân Đôn, Anh. Nhiều thế kỷ trước, Đảo El Hierro hay còn được gọi với cái tên là “Đảo kinh tuyến” của Tây Ban Nha vẫn được coi là vị trí mà “kinh tuyến số 0” chạy qua. Vào khoảng thế kỷ II, Ptôlêmê đã đặt kinh tuyến “mốc 0” nhờ việc vận dụng điểm “cực viễn Tây” của lục địa châu Âu. Từ đây mọi điểm đã được biết đến trên toàn thế giới đều có tọa độ Đông và theo quy ước này thì đều dương.
Việc phát hiện và xác định được kinh tuyến gốc hay “kinh tuyến số 0” có ý nghĩa rất quan trọng, đặc biệt đối với lĩnh vực hàng hải và địa lý. Bởi vì người ta sử dụng kinh tuyến này để làm mốc khi vẽ bản đồ và để tính toán tọa độ địa lý.
Kinh tuyến gốc trên Trái đất có kinh độ bằng 0°
Kinh tuyến Tây là gì? Kinh tuyến Đông là gì?
Kinh tuyến Tây chính là kinh tuyến nằm phía bên trái đường kinh tuyến gốc. Đây là những đường nối liền hai điểm Cực Bắc và Cực Nam với độ dài bằng nhau. Ngược lại, phía bên phải kinh tuyến gốc chính là các kinh tuyến Đông,
Vĩ tuyến là gì? Các khái niệm liên quan
Vĩ độ là gì?
Vĩ độ là giá trị địa lý dùng để chỉ một điểm xác định trên bề mặt Trái Đất. Vĩ độ chỉ các vị trí nằm ở phía Bắc hoặc phía Nam của xích đạo. Trên bản đồ địa lý, chúng ta sẽ thấy nó là các đường nằm ngang.
Vĩ tuyến là gì?
Vĩ tuyến là một vòng tròn tưởng tượng nối toàn bộ các điểm có cùng vĩ độ, đường tròn này có hướng từ Đông - Tây. Xác định vị trí của vĩ tuyến dựa vào kinh độ: Vĩ tuyến sẽ luôn vuông góc với một kinh tuyến tại giao điểm của chúng. Càng gần trái đất thì đường kính của các vĩ tuyến càng nhỏ.
Trên Trái Đất hiện có 5 đường vĩ tuyến đặc biệt, trong đó có 4 vĩ tuyến được xác định dựa vào mối liên hệ góc nghiêng Trái Đất so với mặt phẳng quỹ đạo của Trái Đất quanh Mặt Trời. Vĩ tuyến thứ 5 chính là vĩ tuyến nằm giữa hai cực được gọi là xích đạo. Cụ thể:
5 vĩ tuyến đặc biệt
- Vòng Bắc cực (66° 33′ 38″ vĩ bắc)
- Hạ chí tuyến (23° 26′ 22″ vĩ bắc)
- Xích đạo (0° vĩ bắc)
- Đông chí tuyến (23° 26′ 22″ vĩ nam)
- Vòng Nam Cực (66° 33′ 38″ vĩ nam)
Hạ chí tuyến, Đông chí tuyến chính là ranh giới phía Bắc, phía Nam của vùng trên Trái Đất mà có thể nhìn thấy Mặt Trời đi qua đỉnh đầu ít nhất tại một thời điểm trong năm. Vòng Bắc cực, Vòng Nam cực là ranh giới của vùng xung quanh cực Trái Đất mà nơi đó có thể nhìn thấy Mặt Trời trong suốt ít nhất là 1 ngày trong năm.
Các vĩ tuyến chính là các đường tà hành, trừ đường xích đạo, chúng không phải là vòng tròn lớn cho nên sẽ không chứa các cung là đoạn đường ngắn nhất giữa các điểm, ngược với những gì nhìn thấy trên bản đồ nơi chúng được vẽ bởi đường thẳng. Ở trên Bắc bán cầu khi các chuyến bay đi theo đường ngắn nhất là các điểm có cùng vĩ độ sẽ tạo ra một đường trông giống như đường cong lệch về phía Bắc trên các bản đồ.
Các cung trên vĩ tuyến còn được sử dụng để xác định biên giới giữa các quốc gia và vùng lãnh thổ như một số ví dụ sau đây:
- Vĩ tuyến 38° Bắc được sử dụng để phân định ranh giới giữa hai quốc gia Hàn Quốc và Triều Tiên.
- Vĩ tuyến 17° Bắc theo hiệp ước Genève được dùng để phân chia Việt Nam.
- Vĩ tuyến 60° Nam được sử dụng để phân định biên giới cho toàn bộ châu Nam Cực.
Hiện nay, trên Trái Đất có tổng cộng 181 đường vĩ tuyến, bao gồm cả vĩ tuyến đặc biệt là đường xích đạo.
Vĩ tuyến 17 là gì? Nằm ở tỉnh thành nào?
Vĩ tuyến 17 Bắc là vĩ tuyến có vĩ độ bằng 17° nằm phía ở Bắc của mặt phẳng xích đạo Trái Đất. Đối với lịch sử Việt Nam, đây là một vĩ tuyến có ý nghĩa vô cùng quan trọng. Vĩ tuyến 17 thuộc tỉnh Quảng Trị nước ta. Trong lịch sử dân tộc thì đây là vĩ tuyến được dùng để phân định tạm thời giới tuyến quân sự phía Bắc và phía Nam cho Việt Nam, để chuẩn bị cho cuộc tổng tuyển cử diễn ra vào năm 1956.
Vĩ tuyến 17 (Quảng Trị) là vị trí có ý nghĩa lịch sử với Việt Nam
Làm sao xác định vị trí dựa vào kinh tuyến, vĩ tuyến trên bản đồ?
Xác định được đường kinh vĩ tuyến sẽ giúp chúng ta biết được vị trí của quốc gia hay khu vực mình đang đứng. Khi máy bay di chuyển trên biển hoặc sa mạc cách để xác định vị trí chính xác nhất chính là dựa vào các đường kinh tuyến và vĩ tuyến. Vậy cách để chúng ta xác định được vĩ tuyến và kinh tuyến là gì?
Trên bản đồ Trái Đất, bạn dễ dàng nhìn thấy trên mặt địa cầu có những vạch ngang và dọc tuân theo quy luật chung, những đường này được gọi chung là kinh vĩ tuyến.
Cách xác định vị trí dựa vào kinh tuyến và vĩ tuyến trên bản đồ vô cùng đơn giản. Đầu tiên, bạn cần phải xác định vị trí của cực Bắc, cực Nam và vị trí chính xác của xích đạo, kinh vĩ tuyến.
Trong đó, vĩ tuyến thì sẽ song song với đường xích đạo; xích đạo nằm ở vĩ tuyến 0 độ, mỗi hướng về phía Nam hay Bắc đều là 90 độ. Đường xích đạo xuôi về hướng Nam được gọi là vĩ độ Nam, còn xuôi về phía Bắc là vĩ độ Bắc.
Hiện nay kinh tuyến gốc được xác định là đường chạy qua đài thiên văn Greenwich ở Luân Đôn, đây là kinh độ 0 hoặc gọi là đường Tý Ngọ. Tính từ đường này về phía Đông và phía Tây sẽ chia đều 180 độ, bên phía Đông sẽ gọi là kinh Đông, bên phía Tây gọi là kinh Tây.
Dựa trên cách xác định này, nếu như cho biết vĩ độ của Bắc Kinh là 39°54’ vĩ độ Bắc, kinh độ là 116°09’ kinh độ Đông thì chắc chắn bạn sẽ nhanh chóng xác định được vị trí của nó trên bản đồ.
Sự khác nhau của vĩ tuyến và kinh tuyến là gì?
Cách để phân biệt kinh độ và vĩ độ
Nhiều người khi chưa hiểu rõ kinh tuyến vĩ tuyến là gì thì sẽ rất hoang mang, khó phân biệt hai khái niệm này. Để giúp bạn phân biệt và xác định được kinh tuyến và vĩ tuyến trên bản đồ, bài viết sẽ chỉ ra một số điểm ngắn gọn sau:
- Số lượng: Có tất cả 360 kinh tuyến, trong khi đó vĩ tuyến thì ít hơn chỉ có 181.
- Vị trí: Các kinh tuyến sẽ gặp nhau ở điểm Cực Bắc và Cực Nam, trong khi đó vĩ tuyến song song với nhau và không bao giờ cắt nhau.
Toàn bộ thông tin về kinh tuyến là gì? Vĩ tuyến là gì? Cách xác định kinh, vĩ tuyến ra sao đã được Sansosanh chia sẻ ở trên. Mong rằng bài viết này đã giải đáp được hết thắc mắc của bạn đọc về phần kiến thức này. Đừng quên cập nhật những thông tin thú vị, hữu ích trên website của chúng tôi mỗi ngày nhé!
