Tư duy phản biện là gì? Ví dụ & cách rèn luyện

Hiện nay, tư duy phản biện được coi là một kỹ năng sống được đánh giá rất cao trong nhà trường, doanh nghiệp và đời sống. Những cá nhân có kỹ năng tư duy phản biện thường là người có quan điểm nổi trội, suy nghĩ logic và được đánh giá cao giữa tập thể. Vậy tư duy phản biện là gì mà được đánh giá cao đến như vậy? Hãy cùng Sàn So Sánh tìm hiểu ngay trong bài viết dưới đây nhé!

Tư duy phản biện là gì?

Tư duy phản biện hay còn được biết tới như tư duy phân tích; là một quá trình tư duy, phân tích và đánh giá thông tin đã có theo nhiều góc độ, cách nhìn khác nhằm khẳng định lại tính chính xác của vấn đề. Khi phản biện/phân tích, chúng ta cần phải có những luận điểm, luận cứ rõ ràng, logic, tỉ mỉ và công tâm nhất.

Theo những nghiên cứu mới nhất, các nhà giáo dục học đã hoàn toàn tin rằng trường học nên tập trung dạy cho trẻ về kỹ năng sống nói chung và tư duy phản biện nói riêng. Bởi tư duy phản biện không chỉ là sự tiếp nhận thông tin thụ động, mà chúng còn là quá trình lập luận, phản bác lại kết quả của một quá trình tư duy khác, nhằm xác định lại tính chính xác của thông tin.

Tư duy phản biện là sự kết hợp của khả năng suy nghĩ độc lập và suy nghĩ phản chiếu.

Mặc dù tư duy phản biện và việc tranh cãi, chỉ trích đều được sử dụng với mục đích vạch trần những sai lầm, thiếu sót trong lập luận, thế nhưng kỹ năng phản biện, phân tích logic giúp cho ta tạo ra được những luận điểm đúng đắn mang tính xây dựng.

Tóm lại, tư duy phản biện giúp ta thu nạp kiến thức, tăng độ hiểu biết, củng cố cách lập luận chính xác và giúp xử lý, giải quyết vấn đề trong đời sống thường nhật được nhanh hơn.

Ví dụ về tư duy phản biện

Dù tư duy phản biện đã được định nghĩa khá rõ ràng, thế nhưng nhiều người vẫn bị nhầm lẫn; người ta thường nghĩ rằng cứ có những ý kiến phản bác thì có nghĩa là phản biện. 

Tuy nhiên thực tế lại không phải như vậy, tư duy phản biện phải được hình thành từ lập luận hoặc kết quả của một tư duy logic, chứ không phải phản hồi về đáp án của một vấn đề bị sai. Để dễ hiểu hơn, Sàn So Sánh xin được lấy ví dụ về tư duy phản biện như sau:

• Nếu A nói: “3 x 3 = 12”, bạn B đáp lại: “Không đúng, 3 x 3 = 9”

→Khi này, bạn B không thể coi là người đang sử dụng tư duy phản biện.

• Nếu A nói: “bạn C học rất kém”, tuy nhiên khi dựa trên quan sát về điểm số cũng như cách phát biểu trong giờ học của C, bạn B lại khẳng định: “bạn C là một học sinh khá giỏi bởi vì cách C đưa ra câu hỏi với giáo viên rất thông minh, xúc tích, ngắn gọn, dễ hiểu, đồng thời điểm số trung bình của C không đến mức quá tệ để có thể kết luận là học kém”.

→Lúc này, B mới chính xác là đang sử dụng tư duy phản biện, bởi B đã đưa ra các lý lẽ và bằng chứng để chứng minh cho việc bạn C học khá giỏi.

Đặc điểm của người có tư duy phản biện là gì?

Người có tư duy phản biện thường có những khả năng sau:

• Hiểu được sự gắn kết giữa các luận điểm với nhau.
• Có thể nhận dạng, phát triển và đánh giá tính đúng sai của các lập luận.
• Tìm ra được sự không nhất quán trong cách lập luận của đối phương.
• Biết cách giải quyết vấn đề một cách có hệ thống.
• Nhận dạng được sự liên quan và tầm quan trọng của các ý tưởng.

Tuy nhiên, tư duy phản biện không chỉ là khả năng tích lũy thông tin. Người biết nhiều kiến thức và có trí nhớ tốt chưa chắc là người có tư duy phản biện tốt. Ngược lại, người có tư duy phản biện tốt chắc chắn là những người có khả năng suy luận, sử dụng thông tin đã biết để giải quyết vấn đề.

Ngoài ra, người có tư duy phản biện tốt sẽ luôn ham học hỏi, không ngừng tìm kiếm những thông tin liên quan để tăng vốn hiểu biết của mình về vấn đề đó.

Những cách rèn luyện kỹ năng tư duy phản biện

Làm sao để có thể rèn luyện được khả năng tư duy, đặc biệt là tư duy phản biện? Một vài gợi ý dưới đây có thể là câu trả lời tốt nhất dành cho bạn.

Những người thành công luôn muốn rèn luyện về khả năng tư duy

Tích cực trau dồi kiến thức

Người có tư duy phản biện tốt là những người có khả năng ăn nói tốt. Đồng thời, họ cũng là những người có khả năng tranh luận với người khác khá dễ dàng.

Tuy nhiên để có lập luận tốt, họ đã không ngừng trau dồi kiến thức của mình tại nhiều lĩnh vực khác nhau, nhất là những thông tin liên quan tới ngành nghề công việc của bản thân.

Ngoài ra, bạn cũng có thể nâng cao tư duy này nhờ tập thói quen quan sát và học hỏi từ nhiều nguồn, để khi tranh luận, bản thân luôn trong thế chủ động, nắm rõ mọi thông tin chính xác nhằm thuyết phục người khác.

Có một tầm nhìn khách quan

Điểm chung giữa những người có tư duy phản biện tốt là luôn có cái nhìn toàn cảnh, khách quan nhất về sự việc. 

Thật vậy, khi phân tích hay giải quyết vấn đề nào đó, bạn không nên “nghe” theo cảm tính hoặc nhìn vấn đề theo hướng cực đoan mà hãy tập suy nghĩ cởi mở, khách quan. Bởi chỉ có như vậy thì bạn mới có thể đưa ra các lập luận một cách chặt chẽ, chính xác.

Tập thói quen đặt câu hỏi

Trước khi giải quyết một vấn đề nào đó, bạn hãy tự đặt ra một vài câu hỏi để chúng trở nên hoàn thiện hơn. Điều này nhằm mục đích giúp ta có cách nhìn nhận vấn đề ở nhiều phương diện, tránh các trường hợp không may có thể xảy ra ngoài suy nghĩ của mình. 

Hơn nữa, cách làm này còn được xem như là phương pháp giải quyết vấn đề một cách chỉn chủ, ít sai sót nhất.

Tạo thói quen đặt câu hỏi để rèn luyện khả năng tư duy phân tích

Sử dụng sơ đồ hóa ý kiến

Khi nhận diện sự việc hay một vài vấn đề nào đó, chúng ta cần phải nắm rõ các thông tin cơ bản như: vấn đề chính xác là gì, về ai, về điều gì, thuộc lĩnh vực gì,... Sau đó, dựa trên vốn kiến thức đã có cộng thêm với những cơ sở khoa học và logic, hãy đặt ra những câu hỏi thông minh để làm rõ vấn đề.

Ví dụ: Tại sao A đúng mà B không đúng/ Nếu là A thì kết quả thế nào, là B thì kết quả ra sao, cái nào đúng nhất,... Từ đó rút ra kết luận, nguyên nhân và giải pháp cho vấn đề trên.

Tổng hợp 4 mẫu sách hay về tư duy phản biện

Sàn So Sánh xin giới thiệu cho bạn 4 cuốn sách để bạn tìm hiểu và rèn luyện kỹ năng tư duy phản biện của mình như sau:

#1: Cẩm nang tư duy phản biện: Khái niệm và công cụ (Critical thinking: Concept and Tools)

Cuốn cẩm nang tư duy phản biện là loại sách dành cho mọi độc giả 

Cuốn sách này thuộc bộ sách tư duy gồm 6 cuốn. Với 46 trang của “Critical thinking: Concept and Tools”, bạn sẽ được khám phá về tư duy phản biện trong một thế giới thu nhỏ đầy thú vị. Những triết lý sắc sảo và các quy tắc áp dụng trong cuốn sách chắc chắn sẽ giúp bạn có được cái nhìn toàn diện hơn về phản biện.

Tuy nhiên, vì đây là một bộ sách về tư duy, thế nên chúng sẽ khá trừu tượng và khó đọc. Mặc dù vậy, nếu bạn thực sự muốn rèn cho mình một tư duy phản biện nhạy bén thì đây chắc chắn là một cuốn sách đáng đầu tư.

#2: Tư duy nhanh và chậm (Thinking fast and slow)

Cuốn sách “Tư duy nhanh và chậm” nổi tiếng của nhà tâm lý học Daniel Kahneman.

“Tư duy nhanh và chậm” là một tác phẩm khoa học nói về tính phi lý và hợp lý của con người và tư duy. Cuốn sách được chia làm 2 phần chính, trong đó: 1 phần là tư duy nhanh - thứ được sử dụng thường xuyên,  mang tính rập khuôn; phần còn lại là tư duy chậm - thứ ít khi được sử dụng nhưng cần dùng đến logic và ý thức.

Ngoài ra, tác phẩm này vào năm 2012 đã được bình chọn là sách khoa học hay nhất của Học viện khoa học Quốc gia; đồng thời, tác phẩm còn là sách hay nhất năm do tạp chí New York Times bầu chọn năm 2011; cuốn sách được quan tâm nhất 2011 do tạp chí: Los Angeles bình chọn và một trong những cuốn sách về kinh tế học xuất sắc nhất năm 2011.

Khi đọc xong tác phẩm này, bạn sẽ hiểu và trả lời được những câu hỏi như: mình đang có tư duy nhanh hay chậm, mình đang tư duy khách quan hay theo cảm tính hoặc mình có khả năng thiết lập hệ thống tư duy phản biện hay không,...

#3: Lối mòn của tư duy cảm tính

“Lối mòn của tư duy cảm tính” là tác phẩm giúp tránh đưa ra những quyết định sai lầm

Đã bao lần trong đời bạn đưa ra những quyết định chủ quan, không nghĩ trước nghĩ sau? “Lối mòn của tư duy cảm tính” có thể sẽ là một lời cảnh tỉnh cho những quyết định “nguy hiểm” đang chiếm lĩnh cuộc sống của bạn.

Xuyên suốt cuốn sách là những nhận định khách quan cho hàng loạt những hành vi cảm tính đời thường. Đồng thời, tác phẩm cũng là một lời giới thiệu về những phương pháp giúp hạn chế và loại bỏ những tác động tiêu cực của lối tư duy này.

Rất nhiều độc giả sau khi đọc xong cuốn sách này đã hiểu rõ và nắm được những yếu tố nào đang có tác động đến quyết định của bản thân. Từ đó, họ đã có thể đưa ra được những quyết định khách quan và đúng đắn hơn trong cuộc đời mình.

#4: Tư duy phản biện: Công cụ để đảm đương công việc và cuộc sống (Critical Thinking: Tools for Taking Charge of Your Professional and Personal Life)

Sách hay về tư duy phản biện

Cuốn sách cuối cùng về tư duy phản biện mà chúng tôi muốn giới thiệu đến bạn chính là “Critical Thinking: Tools for Taking Charge of Your Professional and Personal Life”. Đây là tác phẩm được chắp bút bởi hai nhà tư vấn tâm lý nổi tiếng là Richard W. Paul và Linda Elder.

Nội dung cuốn sách xoay quanh việc sử dụng và phát triển khả năng phản biện vào cuộc sống để hoàn thiện chính bản thân mình. Từ đó, người đọc có thể tự khám phá ra những cơ hội, giảm thiểu tối đa các quyết định sai lầm và dễ dàng đạt được những mục tiêu lớn của cuộc đời.

Cuốn sách này còn là lời khuyến khích bạn nên đặt câu hỏi để hoàn thiện mình từng phút. Nhờ đó mà bạn sẽ trở nên tự tin hơn trong suy nghĩ, vững vàng hơn trước những quyết định có thể thay đổi số phận mình.

Tóm lại, tư duy phản biện là một công cụ vô cùng tuyệt vời để hoàn thiện bản thân và tạo ra những bước ngoặt to lớn. Hy vọng những chia sẻ về tư duy phản biện và những cuốn sách hay nên đọc trên sẽ là những “mentor” đầu tiên dẫn bạn đến thành công và thực hành, rèn luyện được lối tư duy “đắt giá” này. 

Ngoài ra, để mở rộng vốn kiến thức của mình trên nhiều lĩnh vực, bạn có thể truy cập vào website của Sàn So Sánh để “update” kiến thức mỗi ngày!