Ưu thế lai là gì? Các phương pháp tạo ưu thế lai

Tạo ưu thế lai là phương pháp hiệu quả giúp nâng cao năng suất cây trồng và vật nuôi. Vậy khái niệm ưu thế lai là gì? Cùng tìm hiểu nhé!

Ưu thế lai là gì?

Ưu thế lai là hiện tượng cơ thể lai F1 có nhiều phẩm chất ưu tú và vượt trội hơn so với bố mẹ. Các phẩm chất đó thường là khả năng sinh trưởng nhanh, khỏe mạnh, có sức sống cao hơn, khả năng chống chịu bệnh tật tốt, dễ dàng thích nghi với môi trường sống, cho năng suất cao hơn hoặc vượt trội hơn so với cặp bố mẹ. 

Ưu thế lai là gì?

Ưu thế lai biểu hiện cao nhất ở thế hệ F1, sau đó giảm dần ở các thế hệ tiếp theo do tạo ra các cặp gen đồng hợp lặn, những cặp gen dị hợp sẽ giảm dần đi. Do vậy, người ta thường không dùng cơ thể lai F1 để nhân giống. 

Ví dụ: 

• Lai cặp lợn bố mẹ là lợn Landrace và lợn Yorkshire sẽ tạo ra giống lợn nái LY (F1). Giống lợn này có nhiều ưu điểm hơn so với bố mẹ như: sức khỏe tốt, tăng trọng nhanh, dễ nuôi, đẻ nhiều hơn, nuôi con tốt hơn. 
• Lúa DT17 được tạo bởi phương pháp lai tạo cho năng suất tốt, chất lượng cao. 
• Cà chua HT42 cũng là sản phẩm của phương pháp lai tạo với những ưu thế như: sinh trưởng tốt, quả to, ít sâu bệnh, năng suất cao. 

Ưu thế lai được biểu hiện cao nhất khi cho lai các dòng thuần chủng và có kiểu gen khác nhau. Ưu thế lai cũng được biểu hiện khi lai giữa các thứ khác nhau. Giữa hai loài khác nhau cũng có khả năng tạo ra ưu thế lai. 

Ví dụ: Vịt lai ngan tạo thành vịt xiêm lai có khả năng sinh trưởng nhanh, dễ nuôi. 

Hình ảnh con vịt xiêm trọng lượng nặng hơn, nhiều thịt hơn so với vịt và ngan

Cơ sở di truyền của phương pháp tạo ưu thế lai là gì?

Hiện tượng ưu thế lai được lý giải dựa trên 2 cơ sở sau đây: 

Cơ sở di truyền

• Mỗi cặp bố mẹ thuần chủng sẽ có nhiều gen lặn tồn tại ở trạng thái đồng hợp và biểu hiện một số tính trạng xấu. 
• Khi lai cặp bố mẹ này với nhau, chí các gen trội có lợi mới biểu hiện ở cơ thể lai F1; còn gen lặn thì không. Do vậy, cơ thể lai F1 mang những đặc điểm tốt như mong muốn. 

=> Trong phương diện di truyền, nhiều người cho rằng các đặc điểm về số lượng (năng suất, hình thái,...) sẽ do các gen quy định. 

Giả thuyết tác động cộng gộp những gen trội có lợi

F1 thừa hưởng các gen tốt của cặp bố mẹ. Trong thực tế, các đặc điểm do gen trội quy định thường tốt hơn so với gen lặn. Vì vậy, các đặc điểm như kích thước, năng suất,... như thế nào sẽ phụ thuộc vào số lượng gen trội của bố mẹ. 

Các phương pháp tạo ưu thế lai thực vật và động vật

Hiện nay, phương pháp tạo ưu thế lai được ứng dụng ở cả động vật và thực vật. Mục đích là giúp tạo ra những cá thể động vật, cây trồng có khả năng sinh trưởng tốt và cho năng suất cao. Điều này có ý nghĩa cực kỳ quan trọng đối với nền ngành nông nghiệp và chăn nuôi, góp phần phát triển kinh tế. 

Đối với thực vật

Ở cây trồng, có 2 phương pháp tạo ưu thế lai, đó là: 

• Lai khác dòng: Tạo 2 dòng thuần chủng (thường là thụ phấn bằng tay) rồi cho chúng lai với nhau. 

Ví dụ: Cho lai DF2 và DF1 thuần chủng tạo ra giống ngô lai LVN10 có khả năng chịu hạn tốt, ít sâu bệnh và cho năng suất cao. 

• Lai khác thứ: Là lai giữa 2 hay nhiều thứ cùng loài lai tạo với nhau nhằm mục đích tạo ưu thế lai và tạo ra giống mới. 

Ví dụ: Cho lai OM10 và DT10 tạo ra giống lúa DT17 cho năng suất cao, hạt tròn và mẩy, chất lượng cao. 

Trong đó, phương pháp lai khác dòng được ứng dụng nhiều nhất ở cây trồng. Bởi phương pháp này có thể tạo ra các giống cây mới, cho năng suất cao hơn so với các giống cây thuần chủng. 

Gạo ST25 là sản phẩm của quá trình lai tạo cho kết quả hạt gạo tròn, mẩy, cơm nấu rất dẻo

Đối với động vật

Ở động vật, người ta sử dụng phương pháp lai kinh tế để tạo ưu thế lai. Lai kinh tế là phương pháp lai giữa cặp bố mẹ thuộc 2 dòng thuần chủng khác nhau tạo ra cơ thể F1. F1 sẽ được dùng làm sản phẩm, không dùng để làm giống. 

Ví dụ: Lợn cái Ỉ Móng Cái lai với Đại Bạch đực sẽ tạo ra con lai có khả năng tăng trọng nhanh và cho tỷ lệ nạc cao hơn. 

Hay bò Honsten Hà Lan lai với bò vàng Thanh Hóa tạo ra giống bò Sind có khả năng sinh trưởng tốt, chất lượng sữa tốt, chịu được khí hậu nóng, thích hợp với điều kiện thời tiết của Việt Nam. 

Phương pháp tạo ưu thế lai đối với động vật

Ưu thế lai có ý nghĩa đặc biệt quan trọng trong lĩnh vực nông nghiệp và chăn nuôi. Hy vọng qua bài viết trên sẽ phần nào giúp bạn đọc hiểu rõ ưu thế lai là gì, các phương pháp tạo ưu thế lai và ví dụ minh hóa.